“Bugün dünyada yaşları 0 ila 15 arasında değişen 2 milyar çocuk bulunmakta. Birleşmiş Milletler’e (BM) göre 2100 yılında dünyada kaç çocuk olacak?“

   

A) 4 milyar

B) 3 milyar

C) 2 milyar

Aynı soruyu bir hayvanat bahçesinde şempanzelere yönelttiğimizi hayal edelim. Şempanze kafesinin önüne elimizde üstünde bu şıkların yazılı olduğu bir çuval muzla gidelim ve muzları maymunların önüne atalım. Ardından soruyu bağırarak okuyalım. Şempanzelerin yemeyi tercih ettikleri muzları seçtiği şıklar olarak kabul edelim ve bunları not alalım. Böyle bir durumda maymunların doğru şıkkı bilme olasılığı muhtemelen %33 olurdu.

Peki Norveç’teki sosyal bilimler öğretmenlerinin bu soruya doğru cevap verme oranları kaçtı? Sadece %9. Alanında uzman bu insanlar nasıl şempanzelerden daha kötü bir sonuç çıkarabilirdi? Çocuklara ne öğretiyorlardı?

İlerleyen aşamalarda anket kamuoyuna da açıldı ve katılımcıların %85’i yanlış cevabı işaretledi. İnsanlık olarak bu konuda şempanzelerden daha başarısızdık.

Birleşmiş Milletlerin 2100 yılı için öngördüğü çocuk sayısı “C” şıkkı, yani 2 milyar çocuk yönünde yani çizginin düz devam etmesini beklemiyorlar. Başka bir deyişle; gelecekte, günümüzde bulunan çocuk kadar çocuk olmasını öngörüyorlar.

Düz Çizgi İçgüdüsü

Yukarıdaki grafik MÖ 10.000’den bugüne kadar olan dünya nüfusunu gösteriyor. O dönemlerde dünyadaki toplam insan nüfusu, şu anki İstanbul’un nüfusundan daha azdı. Bu sayı yaklaşık 10 bin yıl boyunca yavaş yavaş arttı ve 1800 yılında 1 milyara ulaştı. Sonra bir şey oldu ve 1 milyar insan, nüfusa sadece 130 yılda eklendi. Ardından 100 yıldan daha kısa bir sürede nüfus bir 5 milyar daha arttı. Elbette böyle dik seyirli bir grafik görünce kaygılanıyoruz çünkü gezegenimizin kaynaklarının sınırlı olduğunu hepimiz biliyoruz.

Üstümüze doğru gelen bir topa bakarken genellikle bize çarpıp çarpmayacağını tahmin edebiliriz. Gözlerimiz ve beynimiz topun çizdiği yolu uzatır ve çizginin önünden çekiliriz. Bu görsel tahmin becerisinin, atalarımızın hayatta kalmasına nasıl yardımcı olduğunu anlayabilirsiniz. Bu tahmin becerisi, hayatımızı kolaylaştırmaya devam ediyor. Araba kullanırken sürekli olarak diğer arabaların birkaç saniye içerisinde nerede olacağını tahmin ediyoruz. Ancak düz çizgi içgüdümüz modern hayatta her zaman güvenilir bir rehber olmayabiliyor.

Örneğin eğimli, düz bir çizgi grafiğine bakarken bu çizginin aynı eğimle devam ettiğini hayal etmemek neredeyse imkansızdır. Yazımızın başında dünya popülasyonundaki artışı gösteren grafiğe baktığımızda da birçoğumuz bu şekilde hayal etmiştik. Ancak Birleşmiş Milletlerin dünya nüfusu öngörüsü, içgüdülerimizin aksine bir tutum sergiliyor.

Bu grafik Birleşmiş Milletlerin 2100 yılı için dünya nüfusu ve nüfus artış hızı tahminlerini gösteriyor. Nüfusun yaklaşık 11 milyar civarına çıkıp sabit kalması bekleniyor

Birleşmiş Milletlerin Nüfus Tahmini Ne Kadar Güvenilir?

Kısa cevap: oldukça güvenilir.

Birleşmiş Milletler ilk uzun süreçli nüfus tahminini 1958 yılında yaptı.  2000 yılında dünya nüfusunun 6 milyardan biraz daha fazla olacağını söylediler. O dönem insanların bu öngörüye verdikleri tepki “30 yılda 2 milyar olan insan nüfusu, nasıl 6 milyar olsun? Bu imkansız.” olmuştu.

1968 ve 1978 yıllarında tahminlerde bulunmaya devam ettiler.

Günümüz itibariyle 2000 yılındaki kesin nüfus sayısını biliyoruz. Halihazırda 1958 yılında yapılan tahmin bile oldukça yakın.

Nüfus Artışı Neden Yavaşlıyor?

Yukarıdaki nüfus grafiğinde Birleşmiş Milletlerin 2100 yılı için nüfus tahmininin yaşlara göre dağılımını görebilirsiniz. Çocuk sayısının artmasının beklenmediğini zaten yazımızın başından biliyorsunuz. Şimdi bu grafikteki 15 yaş altınının nüfusunu gösteren çizgiye (under 15) daha dikkatli bakın. Düzleştiği yeri görüyor musunuz? Düzleşmenin çoktan başladığını? BM uzmanları çocuk sayısının artışının son bulacağını öngörmüyor. Bunun zaten olduğunu bildiriyorlar.

Hızlı nüfus artışını durdurmak için gerekli olan radikal değişiklik, çocuk sayısının artışının durmasıdır ki bu şu an halihazırda yaşanan bir durum. Peki bu nasıl mümkün oldu?

Şimdi dikkat! Çünkü sıradaki grafik, bu yazının en çarpıcı grafiğidir. Bu grafik; yaşadığımız yüzyılda, kadın başına düşen bebek sayısında gerçekleşen ve dünyayı gerçek anlamda değiştirebilecek inanılmaz bir düşüşü gösteriyor.

Bebek doğurma oranı son 50 yıl içerisinde inanılmaz bir gerileme gösterdi. Kadın başına canlı doğum olarak baktığımızda 2.5’in altına kadar düştü ve düşmeye de devam ediyor. Dünyadaki yıllık doğum sayısındaki artış çoktan durdu ve bu durum, hızlı nüfus artışı döneminin yakında son bulacağı anlamına geliyor. Şu anda çocukta zirve noktaya ulaşmak üzereyiz. Öte yandan doğum sayısındaki artış durduysa bu 4 milyar nüfus nereden gelecek?

Aşağıdaki grafik, dünya nüfusunun 2015 ve sonrasındaki her 15 yılın yaş gruplarına ayrılmış halini gösteriyor.

Grafiğe baktığımızda: 2015 yılında dünyada 0-15 yaş arası 2 milyar, 15-30 yaş 2 milyar, 30-45 arası, 45-60 arası, 60-75 arası 1 milyar insan vardı

2030 yılında ise 0-15 yaş arası insan sayısı yine 2 milyar olacak. Diğer herkes yaşça büyük olacak. 2015 yılının 0-15 yaş grubu, 2030 yılının 15-30 yaş grubunu oluşturacak. 2015 yılının 15-30 yaş grubu 2 milyar insan, 2030’da 30-45 yaş bandını oluşturacak. 2015’te 30-45 yaş arası sadece 1 milyar insan var. Bu yüzden yeni doğan bebeklerin sayısında hiçbir artış olmadığında ve beklenenden uzun yaşayan insanlar olmadığında, yetişkin sayısı 2030 yılında 1 milyar artmış olacak. 1 milyar yeni insan; çocuklardan değil, çoktan doğmuş olan çocuklardan ve genç yetişkinlerden gelecek.

Bu algoritma 3 nesil boyunca kendini tekrar edecek. Ama bakın sonra ne olacak? 2060’tan itibaren 2 milyar insandan oluşan bir neslin yerini sonraki 2 milyar insan dolduracak ve böylece hızlı büyüme duracak.

Aslında BM uzmanları; 2100 senesine gelindiğinde, ortalama ömrün kabaca bir 10 yıl kadar uzayacağını ve toplama 1 milyar insan daha eklenerek sayının yaklaşık 11 milyara ulaşacağını öngörüyorlar. Nüfustaki artışın sebebi ise bugün var olan çocukların büyüyüp grafiği 3 milyon daha yetişkinle doldurmasıdır.

BM uzmanlarının geleceğe doğru öylece bir çizgi çizmemek amacıyla kullandıkları yöntemi anlamak için bilmeniz gerekenler bundan ibarettir.

(Basitleştirilmiş bir anlatımdır. Elbette 30 yaşından sonra çocuk yapan ve 80 yıldan daha fazla yaşayan insanlar olacaktır. Ancak bunların büyük resimde bir etkileri yoktur.)

Bir Dakika, ”Onların” Hala Bir Sürü Çocukları Oluyor!

Yazımı birçok tabloyla desteklemiş olmama rağmen hala inanmıyor olabilirsiniz. Çünkü bilirsiniz, “bizler” dünyaya az çocuk getirip, uzun yıllar yaşarken; “onlar” dünyaya çok çocuk getirip, kısa sürede ölüyorlar.

Yukarıdaki grafik kadın başına canlı doğan çocukların 5 yaşına kadar yaşama oranlarını gösteriyor. (Her boncuk 1 ülkeyi temsil ediyor). Sol tarafta kutu içine alınan bölgedeki ülkelerde kadınlar dünyaya fazla çocuk getiriyor ve çocukların çoğu 5 yaşına gelmeden hayatını yitiriyor. Sağ taraftaki kutu içine alınan bölgedeki ülkelerde ise kadınlar dünyaya az çocuk getiriyor ve çocukların çoğu yaşıyor. Hepimizin aklında canlanan grafik bu, değil mi?

Lakin hatayı şurada yapıyoruz: Bu grafik 1965 yılına ait. O günlerden bugüne tıpta büyük ilerlemeler katedildi. Toplumların refah seviyeleri yükseldi. İnsanların tedaviye ve ilaçlara erişim olanakları arttı.

Önceki tablonun 2017 yılına ait sürümü yukarıdaki gibidir.

Dünya değişiyor. Dünya değiştikçe bilgiler de yenileniyor. Çağa ayak uydurmak için değişen dünya karşısında eskiden gelme, çürümüş bilgilerle yargıya varmamalı, emin olmadığımız duyumlar karşısında bu duyumların doğruluğunu araştırmaya özen göstermeliyiz.

Kaynakça

by Max Roser, H. R.-O.-G. (2019, Mayıs). World Population Growth. Our World In Data: https://ourworldindata.org/world-population-growth adresinden alındı

Fertility rate: children per woman. (2022). Our World In Data: https://ourworldindata.org/grapher/children-per-woman-un?tab=chart adresinden alındı

Hans Rosling, O. R. (2019). O. R. Hans Rosling içinde, Factfulness (s. 85-97). İstanbul: Pegasus Yayınları.

Rosling, H. (2020). Life expactancy at birth. male (years) – Babies per woman. Gapminder: https://www.gapminder.org/tools/#$model$markers$bubble$encoding$y$data$concept=sp_dyn_le00_ma_in&space@=country&=time;&source=wdi;&scale$domain:null&zoomed:null&type=linear;;&x$data$concept=children_per_woman_total_fertility&space@=country&=time;;&scale$d adresinden alındı

Rosling, H. (tarih yok). Population forecasts. Gapminder: https://www.gapminder.org/topics/population-forecasts/ adresinden alındı

Rosling, H. (tarih yok). The rapid growth of the world population, when will it slow down? Gapminder: https://www.gapminder.org/answers/the-rapid-growth-of-the-world-population-when-will-it-slow-down/ adresinden alındı.