Geçtiğimiz yılda herkesi oldukça ilgilendiren aşı konusu, bireysel bir önlemden ziyade toplumsal bir sorumluluk haline geldi. Peki, aşılanmayı bırakırsak neler olur? Geçmiş salgınlara bakmak bunun için yeterli. Sizlere modern tıbbın en büyük zaferlerinden biri olan aşıdan önce hayat nasıldı, hastalıklar ne kadar ölümcüldü, anlatmak istiyorum.
Dünya sağlık örgütü sadece 2010-2015 yılları arasında kızamık aşısıyla 10 milyon ölümün engellendiğini tahmin ediyor. Bunun gibi polio, difteri, tetanoz, tüberküloz, suçiçeğinden kaynaklı büyük salgınların önüne aşılanma ile geçildi ve bir zamanlar binlerce insanın hayatına mal olan bu hastalıklar eradike oldu veya eradike olmak üzere.
Ancak son yıllarda tüm dünyada, dini inançlar, felsefi düşünceler gibi tıbbi olmayan sebeplerle artan aşı karşıtlığı nedeniyle, kazandığımız bu başarıları kaybedebiliriz. Eradike olmuş hastalıklar büyük salgınlar halinde geri dönebilir.
Aşılanma sonucu sürü bağışıklığıyla nelerin başarıldığını ve aşılanma durursa bunca çabanın nasıl boşa çıkacağını birkaç örnekle görebiliriz:
KIZAMIK
Kızamık dünyada aşıyla korunulabilir hastalıklar arasında %30 oranla en çok çocuk ölümüne neden olan hastalıktır; ebola, tüberküloz, influenza hatta Covid-19’dan kat kat daha bulaşıcıdır. Öyle ki sürü bağışıklığını sağlamak için toplum %95’i aşılanmalıdır. Kesin bir tedavisi olmamakla birlikte aşıyla önlenebilir.
Kızamık aşısı yaygın olmadığı dönemlerde hastalık her yıl yaklaşık 2,6 milyon ölüme neden olmaktaydı. Kızamık, yetişkinlerde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Aşılanmış, sürü bağışıklığı sağlanmış bir toplumda aşılanmamış birinin hastalıkla tanışma yaşı 5 yaşından azken, sürü bağışıklığı %20 azaldığı bir toplumda kızamık olma yaşı 19.1’e kadar artacaktır.
Kızamık aşılama kampanyaları sayesinde 2000-2008 yılları arasında kızamık vakaları %78’lik bir düşüş yaşamıştır. Bu dönemde dünya çapında yaklaşık 13 milyon kızamığa bağlı ölüm engellenmiştir.
Ancak aşı karşıtlığı yüzünden Amerika’da yaklaşık 20 yıldır elimine olan kızamık geri dönüyor.2014-2015’te Amerika’da Disneyland’de ortaya çıkan kızamık salgınında hastaların yarısı aşılanmış, yarısı çoğunlukla tıbbi olmayan nedenlerle aşılanmamıştı.
2018’de tüm dünyada kızamık salgınında, 2016 yılındaki sayılara oranla %58 artarak yaklaşık 10 milyon insan enfekte oldu, 140 bin kişi öldü. Gelişmiş ülkelerde aşılanma karşıtlığı yüzünden; Kongo gibi fakir ülkelerde ise aşıya ulaşamama, yeterli aşının olmaması, hayat şartlarının kötü olması gibi nedenler yüzünden böyle bir salgın ortaya çıkmış.
BOĞMACA
Yüksek oranda bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır. Tüm yaş gruplarını etkileyebilir. Aşılanması tamamlanmamış bebek ve çocuklarda daha ağır seyreder, mortaliteye neden olabilir. Ülkemizde 1970’li yıllarda %20-30 olan 3 doz DBT aşı oranları, 2005 yılına gelindiğinde %90’a ulaşmıştır. Bu aşılanma oranının yükselmesiyle, 1970’li yıllarda 100.000’de 21 olan boğmaca insidansı 2005 yılında 100.000’de 0.38’e düşmüştür. Aşının ne kadar etkili olduğuna dair önemli bir örnektir.
Başka bir örnek de aşılanma oranlarının düşmesiyle Japonya’da görülen boğmaca salgını. Boğmacaya karşı 1974’te Japonya’da çocukların %80’i aşılandı. O yıl tüm Japonya’da sadece 393 vaka görüldü. Boğmacayla bağlantılı ölüm yoktu. Fakat birkaç yıl içinde aşının zararlı olduğu yönünde yapılan yanlış haberler yüzünden aşılanma oranı %10’a geriledi ve bağışıklık oranı düştü. 1979’de 13 bin insan boğmacaya yakalandı,41 kişi öldü. Rutin aşılamaya geri dönüldüğünde bu sayılar tekrar düştü.
Daha güncel bir örnekte, Temmuz 2012’de aşı karşıtlığının ABD’de çok yüksek (%6,2) olduğu Washington’da boğmaca salgını patlak verdi. 1942’den beri en yüksek sayı olan 2500’den fazla vaka görüldü. 2 yeni doğan hayatını kaybetti.
POLİO
Çocuk felci hastalığının (poliomyelit) 3400 yıl önce Mısır’da var olduğu biliniyor. Antik Mısır’dan kalan eserlerde, bir bacağı ince ve kısa olup koltuk değneği kullanan insan figürleri vardır. Bin hastadan beşinde, virüs omurilikte hasar yaratıp kalıcı felce neden olmaktadır. Örneğin Amerikan başkanı Franklin Roosvelt de polioya yakalanmış, felçli kalmış, hayatının geri kalanında tekerlekli sandalye kullanmıştır. Bazı hastalarda ise felç, solunum yapmayı sağlayan kaslarda görülür ve hasta zor nefes aldığı için ölüme neden olabilir.
Dünyada, 1988 yılında 125’ten fazla ülkede her yıl 350.000’den fazla çocuk polionun neden olduğu paraliz ile yaşarken, 2017 yılına gelindiğinde sadece üç ülkede (Nijerya, Pakistan, Afganistan) endemik olarak kalmıştır. 1988’den beri küresel poliomyelit insidansı %99,9 oranında azalmış.
Polio vakalarının yaklaşık olarak yarısının polio endemik bölgelerden uluslararası yayılım ile poliodan arındırılmış bölgelerde görüldüğü belirtilmektedir. Polio eradikasyonunun dünya çapında başarısız olması, 10 yıl içinde her yıl 200.000 yeni vakaya neden olacaktır.
Çünkü mikroorganizmalar uluslararası sınırları tanımazlar.
2006 da geçen seneye göre 10 kat polio artışı görülünce Dünya Sağlık Örgütü, Unicef ve diğer yarım kuruluşları bir aşılanma planı oluşturarak harekete geçtiler.2014’te bu program kapsamında olan Hindistan, 3 yıldır ülkede polio virüsünün görülmediğini rapor etti. Çok uzak bir ihtimal gibi görünse de aşılanmanın etkisi görüldü ve dünyanın en kalabalık ülkelerinden biri olan Hindistan düzgün bir aşılama kampanyasıyla polio virüsünden tamamen kurtuldu!
Ancak yanı başındaki aşı reddi oranı çok yüksek olan Pakistan’da; ülke içinde ve komşularında salgın hastalıklar hala çok yaygın. Bu salgınlar sadece Pakistan’da kalmıyor. 2012 yılında, 1999 yılından beri çocuk felcine rastlanmamış Çin’in Sincan (Xingjian) bölgesinde ve birçok yerde daha (Suudi Arabistan, İsrail, Kahire, Suriye) yeni bir salgın baş gösterdi. Yapılan analizlerde, salgının Pakistan suşlarından kaynaklandığı saptandı.
Türkiye’de son çocuk felci vakasının görülmesiyle beraber 1998 yılından beri DSÖ’nün çocuk felci açısından güvenilir ülke kategorisindedir. Ancak, son yıllarda, salgın görülen bölgelere coğrafi yakınlığımız ve Suriyeli mülteci nüfus nedeniyle DSÖ olası bir salgın konusunda Türk hükümetini uyardı. Türkiye de kontrol aşılamalarıyla sınıra yakın bölgelerde olası bir salgını önledi.
Covid-19 aşılanmasının yapıldığı hatta etkilerinin aşılamayı çok sayıda ve hızlı yapan ülkelerde alınan sonuçların görüldüğü şu günlerde; aşının toplumlar için, tüm dünya için ne kadar önemli olduğunu bir kez daha gördük, görüyoruz. Böyle büyük salgınlar önlenebilmişken, zamanında milyonlarca insanın hayatına sebep olan hastalıklardan artık can kaybı olmazken aşının etkilerini görmezden gelemeyiz.
Bir çocuğa aşı yaptırılmaması yalnızca çocuğun hayatını değil; tüm toplumu, aşılanmayacak kadar küçük bebekleri, immün eksikliği olan hastaları, kanser hastalarını da tehlikeye atar. İnsanlar aşılarını aksatırsa hatta aşı olmayı reddederlerse sürü bağışıklığını kaybederiz. Hastalıkların sonu gelmez, büyük salgınlar olarak geri dönerler. Bu başarıları sürdürebilmek için aşılanmaya devam etmeliyiz.
Kaynakça
Association Between Vaccine Refusal and Vaccine-Preventable Diseases in the United States [Dergi] / yaz. Varun K. Phadke MD, Robert A. Bednarczyk, MS, PhD, Daniel A. Salmon, MPH, PhD, and Saad B. Omer, MBBS, MPH, PhD. – [basım yeri bilinmiyor] : New England Journal of Medicine, 15 march 2016. – 1149-1158 : Cilt 315(11).
Impact of anti-vaccine movements on pertussis control: the untold story [Dergi] / yaz. Prof EJ Gangarosa MD [ve diğerleri]. – [basım yeri bilinmiyor] : The Lancet, 1998. – Cilt january,31.
KIZAMIK; TÜRKİYE VE DÜNYADA SON DURUM [Rapor] / yaz. KORUKLUOĞLU Dr.GÜLAY. – [basım yeri bilinmiyor] : REFiK SAYDAM HIFZISSIHHA MERKEZİ BAŞKANLIĞI, 2010.
Life Before and After Vaccines [Çevrimiçi] / yaz. Moretti Steve // history of yesterday. – 17 april 2020. – https://historyofyesterday.com/life-before-and-after-vaccines-48ac52bc35ec.
Life Before Vaccines,Growing Up in the 1930s [Rapor] / yaz. Smith Margot. – [basım yeri bilinmiyor] : researchgate, 2019.
Refusal of Vaccination: A Test to Balance Societal and Individual Interests [Çevrimiçi] / yaz. Kavita Shah Arora Jane Morris, Allan J. Jacobs // ncbi . – 1 october 2018. – 1 october 2019. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6457107/.
The Polio Endgame [Dergi] / yaz. National Institute for Biological Standards and Control. – South Mimms, Hertfordshire, UK : NCBi, 8 may 2014. – 2106-2108 : Cilt 10(7).
What Would Happen If We Stopped Vaccinations? [Çevrimiçi] / yaz. Prevent Centers for Disease Contorl and. – https://www.cdc.gov/vaccines/vac-gen/whatifstop.htm.
