14 yaşındaki Stephanie Isaacson, 1989’da Las Vegas’ta okula giderken kullandığı kestirme yolun yakınlarında boş bir kumluk alanda dövülmüş, tecavüze uğramış ve boğulmuş olarak bulundu. Polis delil olarak kıyafetindeki çok küçük bir miktar DNA dışında pek bir şey bulamadı.
Dava rafa kaldırıldı ve 32 yıl boyunca öyle de kaldı. Ta ki Justin Woo adlı yerel bir hayırsever, polise maliyetleri üstlendiğini ve araştırma yapılmasını istediğini söyleyene kadar.
Yetkililer, 21 Temmuz 2021’de Teksas’ta bulunan bir adli tıp laboratuvarının (Othram) 15’ten az insan hücresine tekabül eden bu küçük miktarda (0.12 nanogram) genetik materyali kullanarak gencin katilini belirlediğini duyurdu. Las Vegas Metropolitan polis yetkilileri, bu miktarın bir davayı çözmek için şimdiye kadar kullanılan en küçük miktar olduğunu söyledi.
Materyal, Darren Roy Marchand’ı Stephanie’nin cinayetiyle ilişkilendirdi. Stephanie’nin ölümünden üç yıl önce benzer bir cinayetle suçlanan Marchand, 1995 yılında 29 yaşındayken intihar etmişti.
Peki, DNA parmak izi nasıl çıkartılır? Normalde 1000 nanogram DNA örneğiyle yapılabilen bu dizileme çalışması için nasıl oldu da 0.12 nanogram yetti?
DNA profillemesi yapmanın birbirinden çok farklı ve çeşitli yöntemleri bulunmaktadır fakat genel anlamda hepsi minisatellit denen tekrar dizilerinin sayısının ve dağılımının kişiler arasındaki farklılığından doğmaktadır. Bu tekrarlayan bölgeler, değişken sayıdaki ardışık tekrarlar (veriable-number of tandem repeats, VNTR) olarak bilinmektedir. VNTR dizileri, restriksiyon enzimleri ile kesilip, Southern Blotlama (Agaroz-jel elektroforez yöntemi ile jel üzerinde büyüklüklerine göre birbirinden ayrılan fragmentlerin önce yüksek pH ile denatüre edilip nitroselüloz filtre üzerine geçirildikten sonra uygun problar ile işaretlenip görüntülenmesi tekniği) yöntemi ile görüntülendiği takdirde ortaya bir bant profili çıkmaktadır. Bu profile, DNA parmak izi denir.
DNA parmak izi, ilk olarak 1987’de bir katilin yakalanmasında kullanıldı. O zamandan beri adli bilim giderek daha komplike bir hale geldi. Moleküler biyoloji ve biyoinformatikte bir zamanlar kullanılabilmek için çok az, çok kirli veya çok hasarlı olduğuna inanılan örnekleri analiz etmek ve tanımlamak için yeni teknikler benimsendi.
Adli DNA testleri, on yıllardır kısa tandem tekrar (STR) dizilerine dayalı yapılır. Bu STR lokusları PCR ile çoğaltılır ve elde edilen DNA parçaları elektroforez ile ayrıştırılarak tespit edilir. Polis tarafından kullanılan Ulusal DNA İndeks Sistemi (NDIS) ve Birleştirilmiş DNA İndeks Sisteminin (CODIS) veri tabanlarında 20 standart STR lokus seti bulunmaktadır.
Her işaretçi (marker) için tekrar sayısı kalıtsal olduğundan birden fazla işaretçinin sıralanmasıyla kimlik eşleşmelerini ve ilişkileri yüksek derecede doğrulukla tespit edebilir. Ancak geleneksel STR analizi tahmin edilebileceği üzere bu vakada yetersiz kalmaktadır. Bu konuda isterseniz davayı çözen şirketin CEO’su David Mittelman’a kulak verelim. “Bu, devasa bir kilometre taşıydı. Projeyi üstlenmek çok korkutucuydu çünkü bu davada kalan kanıtları tükettiğimize inandım.” Fakat Othram’ın özel teknolojisi davanın çözülmesine yardımcı oldu. “Çok eski kanıtlara erişebilen çok hassas yöntemlerimiz var. Birkaç yıl önce var olmayan yepyeni bir teknoloji kullanıyoruz.” Şirketin “Forensic-Grade Genome Sequencing” adını verdiği bu teknoloji sayesinde diğer laboratuvar yöntemleriyle test için uygun olmayan yüksek oranda bozulmuş, kontamine ve karışık DNA’yı kullanarak genetik bilgilere erişmek mümkün olmaktadır.
Mittelman, 2018’de Golden State Katili’ni yakalamak için kullanılan yöntemin aynısı olan “Genetic Genealogy” yöntemini kullandıklarını söyledi. Yöntem basitçe insanların kullanılması için izin verdiği halka açık veri tabanlarından bir aile ağacı oluşturarak olağan şüpheliyi belirlemeye çalışmaktan oluşuyor.
Mittelman bunu “Birinin kimliğini bilirsem soy ağacının neye benzediğini de bilebilirim. O zaman neyin eksik olduğunu, bu kimliği belirsiz kişinin nereye oturacağını görmek için yeterince soy ağacını bir araya getirebilirim.” diyerek açıklıyor. Katil Darren Roy Marchand da uzak bir kuzeni aracılığıyla belirlendi. Fakat polisin cezai soruşturmadaki suçları çözmek için gen şeceresini kullanması, mahremiyet ve güvenlikle ilgili soruları da gündeme getirdi.
Bazı kesimlerin görüşleri, DNA veri tabanı sitelerinin kullanıcılarının cezai soruşturmalara dahil olacaklarının farkında olmadıkları yönünde. Her ne kadar GEDmatch gibi web siteleri, dosyaların şiddet içeren suçları araştırmak için kullanılabileceğini açıklamış olsa da, FBI ile işbirliği yapan FamilyTreeDNA, kendisini doğrudan “katilleri avlamada bir aracı” olarak konumlandırıyor ki bu şüphesiz birçok insan için soru işaretlerini beraberinde getiriyor. Hükümetler ve şirketler genetik bilgimizi mi işliyor? Eğer öyleyse bu verileri başka nerelerde kullanıyorlar?
Hayatın her alanında olduğu gibi adli tıpta da yeni teknolojiler geliştirilmekte ve kullanıma sunulmakta. Hayatımızın hangi aşamasında bize yardımcı olabileceğini kestiremeyeceğimiz böyle bir yeniliği ve çözülmesini sağladığı ilginç bir davayı ve beraberinde getirdiği etik sorunları elimden geldiğince açıklamaya çalıştım. Umarım hayatınıza bir şeyler katabilmişimdir. Yeni yazılarda görüşmek dileğiyle.
Kaynakça
- Clark, L. (2021, Temmuz 22). 32-year Las Vegas cold case cracked with breakthrough DNA technology. news3lv: https://news3lv.com/news/local/32-year-las-vegas-cold-case-cracked-with-breakthrough-dna adresinden alındı
- Çakır, Ş. (2019, Mart 4). DNA Parmak İzi. Lab Akademi: https://labakademi.com/dna-parmak-izi-dna-fingerprint/ adresinden alındı
- Dülger, H., ., T. M., B., E., E.Ö., A., & M.Z., D. (1997, Şubat 1). Farklı Örneklerden Elde Edilen DNA Parmak İzi Çalışması. Reasearch Gate, s. 15-20.
- Southern Blot. (2021, Eylül 21). Vikipedi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Southern_blot adresinden alındı
- Tezcan, A. (2021). 35 Yıllık Cinayet, Gelmiş Geçmiş En Küçük DNA Örneğiyle Çözüldü. webtekno: https://www.webtekno.com/35-yillik-cinayet-gelmis-gecmis-en-kucuk-dna-ornegiyle-cozuldu-h112749.html adresinden alındı
- Vegas police solve 32-year-old cold case with smallest amount of DNA evidence to date. (2021, Temmuz 28). KIRO7: https://www.kiro7.com/news/trending/vegas-police-solve-32-year-old-cold-case-with-smallest-amount-dna-record/O2HUKGLHAFDKBLT2AYHLKUS5QQ/ adresinden alındı
