1599-1660 yılları arasında yaşamış İspanyol ressam Diego Rodriguez de Silva Y Velazquez 1621-1665 yılları arasında İspanya kralı olan IV. Philip’in baş ressamlığını yapmıştır. İspanya o zamanlar dünyanın önde gelen krallıklarındandır. Kendi döneminde hakim olan sadece güzel olanı resmetme geleneğini kırdığından ve doğal olan her şeyi resmeden -Natüralist- ressamların ilklerinden olduğundan “gerçeğin gerçek ressamı” olarak anılmaktadır. Ressam ile aynı zamanda dost olan Kral IV. Philip, sıklıkla Velazquez’in atölyesine gelip onun resim yapışını izlermiş. Kralın Las Meninas gibi deneysel bir kraliyet portresini yapmasına izin vermesindeki asıl sebep büyük ihtimalle Velazquez’e hayran olması ve sanatına güvenmesidir.
Velazquez’in kişiliği de oldukça ilginçtir. Kendisi asil bir aileden gelmektedir. Sanatçı kendine hayran bir kişilik yapısı içerisindedir. Ayrıca giyim kuşamına da aşırı düşkündür ve bir baloda kraldan daha gösterişli giyindiği için içeri alınmadığı rivayet edilmektedir.
“Las Meninas (Nedimeler)” Velazquez’in en ünlü eseridir. Resim odanın ve figürlerin gerçek boyutunda gösterildiği büyüklükte bir tuvale yapılmıştır (3,18 m x 2,76 m). 1656 yılında yağlı boya olarak yapılmış olan resim Barok döneme aittir. Günümüzde İspanya’daki Prada Müzesinde sergilenmektedir. Dünya resim tarihinde üç boyutun ilk defa tuvale taşındığı eserdir. Ressam tabloda yer almıştır. Kral ve Kraliçe ise odanın arka bölümündeki aynada akis olarak gözükmektedir. Resim, Velazquez’in kendi stüdyosunun resmidir. Arkada gözüken tablolar da kendi yaptığı tablolardır.
Resimdeki figürler duruşlarının tam harekete dönüşeceği anda gösterilmişlerdir.
Tablonun ortasında arkada duran bir ayna aracılığıyla Velazquez mekansal uzamı deforme etmiştir, bu eylemi Kübizm’de de görmekteyiz. Michel Foucault, Las Meninas üzerine bir deneme kaleme almıştır. Pablo Picasso da bu resimden oldukça etkilenmiş ve çok sayıda röprodüksiyonunu yapmıştır.
Resimde dikkat çekebilecek birçok odak noktası bulunmaktadır. En öndeki sarışın çocuk, 6 yaşındaki Prenses Margaret Teressa isimli kralın yaşayan tek çocuğudur. Sağ tarafta bir kadın cüce ve kralın soytarısı bulunmaktadır ve cücelerin arkasında da iki bakıcı vardır. Prensesin iki yanında duranlar onun hizmetçileridir. Biri doğrudan bize bakarken diğeri prensese içecek ikram etmektedir. Arkadaki aynadan yansıyan kral ve kraliçenin akisleri de bir başka odak noktasıdır. Yine arkada merdivenlerden çıkmakta olan adam figürü bulunmaktadır. Tüm bu karmaşa aslında hem dönemin alışılmış tek odaklı resimlerinden farklı olarak bir anın görüntüsünü yakalamakta hem de dönemin saray ressamlığı geleneğine uygun olarak kral ve kraliçenin gücünü vurgulayacak özellikte nokta atışı yerleştirilmiş göndermeler barındırmaktadır.
Tüm bu kompozisyon bu şekilde tek tek figürleri irdeleyerek açıklanabileceğini gibi gruplar halinde de ele alınabilir. Birinci grup; resimde en parlak boyanmış olup ortada olan üçlü, prenses ve iki nedimesi/hizmetçisidir. İkinci grup; Sağdaki iki cüce ve köpekten oluşuyor. Önde yer alan bu iki gruptan odağımızı çekip arka tarafa odaklandığımızda ise yatay doğrultuda soldan sağa; Valezquez, aynadaki kraliçe ve kralı, merdivenden çıkan saray görevlisini ve sağdaki iki bakıcıyı görebilmekteyiz. Tüm bu grupların dizilişi bile bize saray edebi ve hiyerarşik yapısı ile ilgili çok şey anlatmaktadır.
Arkadaki kral ve kraliçenin akislerinin bulunduğu aynanın bir ayna olduğunu üstteki resimlerle arasındaki ton farkından anlayabiliriz. Sanılanın aksine gözler bize değil kendilerini izledikleri aynaya bakmaktadır. Belki kral ve kraliçe aynadan Velazquez’in yaptığı resme bakmaktadır. Arkadaki kraliçe ve kralın bakış noktasının kızları Prenses Margaret üzerine düştüğünü de söyleyebiliriz. Bu konu netleştirilememiştir.
Özellikle arkada yukarıda gözüken iki resmin Nedimeler’in kompozisyonunda arkada görünüyor olması tesadüf değildir. Arkada yukarıda duran iki resim, Ressam Peter Paul Rubens’in -Velazquez kendisine oldukça hayrandır- iki benzer hikayeyi anlatan resmidir. İki resim de Ovid’in Metamorfozu’nu anlatır. Sağdaki resim; Tanrı Apollo ve ölümlü Marsias arasındaki çatışmayı konu alır. Bu çatışmada Marsias kaybetmektedir. Soldaki resimde ise; Tanrı Athena ile ölümlü Arachne arasındaki çatışma anlatılır. Bu olayda ölümlü taraf kazanmaktadır. İki resim de tanrılar ve ölümlüler arası çatışmaları anlatır. Marsias kaybeder, Arachne kazanır ancak günün sonunda ikisi de tanrılar tarafından cezalandırılır.
Tabloda Velazquez’in göğsünde şövalye sembolü bulunmaktadır. Şövalyelik, Velazquez’in resmi yaptıktan sonra elde ettiği bir ünvandır ve daha sonradan resme eklenmiştir. Rivayetlerde bu eklemenin Velazquez’in ölümünün ardından kralın kendisi tarafından yapıldığı da söylenmektedir. Kral’ın Velazquez öldükten sonra, “Artık ben mahvoldum!” diyerek ağladığı bilinmektedir.
Yakın tarihten bir örnek olan Alcazar’da 89 Saniye (2004), Eve Sussman’ın 10 dakikalık film gösterisidir. Temelde enstelasyon (yerleştirme) sanatının bir örneğidir. Velazquez’in Las Meninas (Nedimeler) tablosunun mekansal 360 derecelik bir kompozisyonunun video enstalasyonu olarak sunulmuştur.
Özetle Velazquez resmin kompozisyonunu ikili üçlü gruplar oluşturacak şekilde kurmuş ve geometrik hesaplamalarla odaklamıştır. Las Meninas temelde, resmin kendi kendini anlattığı bir kompozisyon kurmuş ama içerisine birçok gönderme ekleyerek dahasını ortaya koymuştur. Bu resmin yapıldığı dönem düşünüldüğünde ortada devrimsel bir başarı bulunmaktadır. Natüralizm etkisi resimde yüksektir.
Kaynakça:
1.Diego Velázquez, Vikipedi, 2021, Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Diego_Velázquez
2. Las Meninas, Vikipedi, 2021, Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Nedimeler_(tablo)
3. Foucault, M. (1996) Kelimeler ve Şeyler, 1966.
4. VELÁZQUEZ, DİEGO RODRÍGUEZ DE SİLVA Y, Las Meninas, Museo Del Prado, 2021, Erişim adresi: https://www.museodelprado.es/en/the-collection/art-work/las-meninas/9fdc7800-9ade-48b0-ab8b-edee94ea877f
5. (Ep 68 The Meadows 89 Seconds at Alcazar Interview with artist Eve Sussman September 27 2010, 2011)
