TIPTA GÜNCELLER

Satranç Oynarken Beynimize Ne Olur?

Satrancın insan zihninde inşaası ve bu oyunun beynimize anlık etkileri oldukça merak edilen bir konu. Nöroloji yardımıyla yapılmış bir deneyle bu sorumuza cevap arayacağız. Önce satranç hakkında ufak bir bilgi edinelim.

Satranç, iki oyuncu arasında satranç tahtası ve taşları ile oynanan bir oyundur. Dünya çapında turnuvaları düzenlenir ve bir spor dalı olarak kabul edilir. Tarihçesine baktığımızda M.Ö. 2000’li yıllarda satrancın oynandığına dair bulgular Mısır’da piramitlerdeki kabartmalarda vardır. Ancak satrancın resmi olarak MS 6. yüzyılda Hindistan’da oynandığı kayıtlara geçmiştir.

Bu oyun, satranç tahtası denilen 8×8’lik kare bir alan üzerinde 16+16= 32 adet satranç taşıyla oynanır. Toplam 64 karenin yarısı siyah, yarısı beyaz renklerden oluşur. Taraflar beyaz ve siyah renkli taşları alır, her oyuncunun bir seferde bir hamle yapmasıyla oyun sürdürülür. Her oyuncunun 16 taşı; bir şah, bir vezir, iki kale, iki fil, iki at ve sekiz piyondan oluşur. Oyunun amacı karşı tarafın şahını mat etmektir.

Şimdi asıl sorumuza satranç oynarken beynimize ne olduğuna dönelim ve 1994 yılında yapılmış bir deney ile kapsamlı olarak bu sorunun cevabını öğrenelim 🙂

İnsanlarda problem çözmeye hizmet eden sinir ağlarının topografyasını tanımlamayla yaygın olarak ilgileniliyor. Potansiyel olarak verimli bir yaklaşım yapabilmek için bilişsel görevlerle birlikte işlevsel nöro-görüntüleme tekniklerini kullanmak gerekiyor.

Satranç böyle bir bilişsel görevin bir örneğidir ve bu süreçte etkinleştirilen sinir ağlarını tanımlamak için [O] H2O -pozitron emisyon tomografisi (PET) ile bağlantılı olarak satranç problemlerini yönetmeyi amaç edinen bir deneyi inceleyeceğiz.

4 yıldan uzun süredir satranç oynayan ve düzenli olarak satranç turnuvalarına katılan sağ elini kullanan on erkek bu çalışma için gönüllü olmuş. Bu deneyde tüm koşullar için uyaran, bilgisayar ekranında sunulan siyah ve beyaz satranç diyagramlarıdır. Bu deneyde spesifik olarak belirli bilişsel süreçlerin kullanımına ilişkin beyin aktivasyon değişikliklerini izole etmek için dört koşul tasarlanmış. Bunlar:

  1. Deneklerin belirli bir renkte satranç figürleri olup olmadığını göstermeleri gereken siyah / beyaz ayrımlı tahta varlığı
  2. Bir X’in panonun karelerinden birinde yer değiştirdiği ve deneklerin X’e en yakın satranç oyuncusunun rengini belirlemesi gereken uzamsal ayrımcılık
  3. Deneklerin basit, tek bir hamleyi analiz ettikleri, beyaz at bir siyah kaleyi yakalar mı? gibi sorulara yanıt verirken kuralların beyinde geri getirilmesi
  4. Deneklerin belirli bir renge sahip oyuncunun tek hamlede mat olup olamayacağını belirlemesi gereken şah mat kararı.

Tüm yanıtlar, evet veya hayır etiketli yanıt tuşlarına basılarak belirtilmiş.

Görsel Kaynağı: https://www.oytunerbas.com.tr/tip-fizyoloji-ders-notu/29/

Siyah / beyaz ayrım koşulunun sonuçları uzamsal ayrım koşulundan çıkarıldığında, beyin aktivasyonu iki taraflı olarak gözlenmiş (tüm analizlerin görsel olarak sunulması için biraz aşağıda verilmiş resme bakın). Bu gözlenen taraflar: sol orta temporal girus ve sol superior premotor korteks. Ekstrastriat görsel kortikal alanlar temel olarak anatomik ve fonksiyonel olarak iki akış etrafında düzenlenmiştir. Nesneleri tanımlamak için “ventral oksipito-temporal yol” ve nesneler arasındaki uzamsal ilişkileri algılamak için bir “dorsal oksipito paryetal yol”  bulunuyor. Siyah / beyaz ayırma görevi, yalnızca deneğin siyah ve beyaz satranç taşları arasında işlem figürü olarak zemin ayırt etme şeklinde bulunuyor. Uzamsal ayrışma koşulunun gerektirdiği ekstra görsel analiz, dorsal yol aktivitesini açıklıyor.

Görsel Kaynağı: https://www.researchgate.net/publication/15016602_Brain_activity_in_chess_playing

Görsel notu: Dört görev (siyah/beyaz ayrımcılığı, kuralların alımı, mekânsal ayrımcılık, şah-mat kararı) arasındaki çıkarımdan kaynaklanan bilişsel bileşenlerle ilişkili serebral bölgeler gösterilmiş. PET görüntüleri, transaksiyal düzlemler oluşturmak için eksenel (2) boyutta çift doğrusal enterpolasyon ile yapılandırılmış.

Daha önceki çalışmaların öne sürdüğü, sol üst premotor korteksin (üst alan 6) bir bölgesinde, seçilmiş bir periferik konuma bir yanıt hazırlamakla ilgili bir aktivasyon satranç oynarken tespit edilmiş. Uzamsal ayrım koşulunun kural geri alma koşulundan çıkarılması, sol temporal lobun lateral, inferior ve medial yönleri boyunca yer alan birkaç odağı ortaya çıkarmış. Bunlar esas olarak sol hipokampusun aktivasyonundan kaynaklanmaktadır.

Deney ile belirli bir satranç taşıyla eşleştirilmiş hareket dizilerinin geri alınmasının hipokampus ve temporal lob aktivasyonundan sorumlu olduğu çıkarımı yapılmıştır.

Deneyi yapan bilimsel araştırmacıların çıkarımını aynen aktarıyorum: “Post-santral girusun alt kısmında ve serebellumda da küçük bir aktivasyon zirvesi bulundu. Son zamanlarda bilişsel işlemede rol oynadığı zaten biliniyordu. Şah mattan kural kazanımının çıkarılmasında, diferansiyel aktivite geniş arklar, oksipital ve paretal lob arasındaki bağlantı ve frontal lob ile sınırlıydı. Oksipitopiktal kavşakta (arkalar 7, 18 ve 19) kaydettiğimiz aktivasyonun bilateral odağını, ardışık pano görüntüleri oluşturma eylemine ve görüntülerdeki dikkatli kaymalara bağlıyoruz. Ön göz alanlarında (alan 8) kaydedilen aktivasyon, çeşitli oyun sonu stratejilerinin somutlaştırılması sırasında ekstraoküler hareketlerdeki bir artışla ilişkilendirilebilir. Ayrıca biri sol orbitofrontal kortekste ve ikincisi sağ prefrontal kortekste olmak üzere iki prefrontal bölgede artan aktivite bulduk. Bu iki aktivasyon bölgesinin planlama ve sıralı uygulama için gerekli yönetim bilgisini desteklediğine inanıyoruz.”

Sonuç olarak; bu deney ile beyin alanlarının insan problem çözme faaliyetindeki rolünü anlamaya yardımcı olmak amaçlanmış.
PET gibi nöro-görüntüleme yöntemleri kullanılarak deney göstermiş ki; karmaşık olası çağrıları çözmeyi sağlama, birbiriyle ilişkili ancak işlevsel olarak ayırt edici, serebral alanlardan oluşan bir ağın aktivitesi sayesinde oluyor.

Bu deneyin tüm basamakları sonucunda elde edilen verilere bakarak söyleyebiliriz ki satranç beyin aktivitesindeki işlevselliği tetikleyiciliği ile hayatımızda yer alması faydalı olacak bir oyun 🙂

Mutlulukla ve iyilikle kal, yeni yazılarda görüşmek üzere, benim daha yazacak çok cümlem var ama senin okuyacak zamanın var mı?

KAYNAKÇA

  1. Nichelli, P., Grafman, J., Pietrini, P., Alway, D., Carton, J., & Miletich, R. (1994). Brain activity in chess playing . Nature, 191.
  2. Satranç. Vikipedi Özgür Ansiklopedi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Satran%C3%A7 adresinden alındı
  3. Öne çıkan görsel kaynağı: https://webrazzi.com
Daha Fazla Göster

Beyza Güvendik

Yaşamak için inanılacak masum fikirler, tutunulacak güzel duygular, mücadele edilecek acı gerçekler var.

İlgili Makaleler

Bir Yorum

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Başa dön tuşu