HER ŞEYİN BAŞI SAĞLIK, SAĞLIĞIN BAŞI AŞI!

Aşısı bulunmadan evvel hastalıkların yarattığı salgınlara başlamadan önce pandemi ne demektir, bunun üzerinde duralım. “Pan” eski Yunanca’da “tüm” anlamına geliyor. İnsanlar anlamına gelen “demos” ile birleştirilerek “pandemi” yani dünya yüzeyinde geniş bir alanda etkisini gösteren salgın hastalık anlamında kullanılıyor. Bir hastalığın Pandemi olabilmesi için insanlar arasında kolayca yayılması, daha önce maruz kalınmamış olması, hastalığa yol açan etmenin insanları etkilemesi, bulaşıcı ve tehlikeli olması gerekir.

Dünya tarihindeki en bilinen iki pandemiye değinelim istiyorum:
1)Kara Veba: İnsanlık tarihinde kaydedilen en ölümcül salgındır. İlk olarak Çin ve Orta Asya’da ortaya çıkmışsa da gemilerle Avrupa’ya taşınan fareler, tüm liman kentlerine bir bir taşınmış. Tabii hastalığı da beraberinde götürmüş. Yalnızca 14. yüzyılda yaklaşık 200 milyon kişinin ölümüyle sonuçlanmıştır. Hastalık artık Avrupa’da önemli bir sağlık sorunu olmasa da dünyanın bazı bölgelerinde hala yaygındır. Dünya Sağlık Örgütü’ne her yıl yaklaşık 3.000 vaka bildirilmektedir.

2)Kolera: İlk önce Hindistan’da başlayan, sonrasında Osmanlı İmparatorluğu dahil Japonya, Moskova, Berlin ve Paris başta olmak üzere oldukça büyük kayıplara neden olan bir bağırsak enfeksiyonudur. Balkan Savaşları dönemine de denk gelip orduları bile telef eden, tamamen yetersiz hijyen koşullarının zemini hazırladığı “Cholerae” bakterisinin dışkıyla kirlenmiş sulara ve besinlere bulaşması 1817’lerde başlamış ve 1824 yılında soğuk kış günlerinin gelmesiyle bakterinin öldüğü gözlemlenmiş.

Kara Veba’nın hala bir aşısı yok. Kolera için ise 1800’lerin sonunda ancak aşı geliştirilebilmiş. O halde 1 yıl içinde Covid-19 aşısı geliştirebilmiş olmamız, 150 yılda tıbbın parabolik şekilde ilerleyişinin kanıtı değilse nedir?

Aşılama ile ulaşılan başarılara ve aşı geliştirme sürelerinden de bahsedelim.
1)Çiçek Hastalığı: Çiçek virüsü(Variola vera)’nün yol açtığı bu hastalık, tüm vücut derisine yayılarak yüksek ateş ve döküntüye neden olur. Bulaşıcıdır, aşıyla uzun süreli koruma sağlanır. 1977 yılından itibaren aşı sayesinde tamamen yok edilmiştir. Hastalık etkeni yok edildiğinden çiçek aşısı uygulamalarına ihtiyaç kalmamıştır. (Aşı geliştirilme süresi: 26 yıl, 1770-1796)
2)Çocuk Felci(Poliomiyelit): Poliovirus’ün yol açtığı, oldukça bulaşıcı ve tehlikeli bir hastalıktır. 1957’den beri yapılan aşılanma ile dünya çapında görülme sıklığı %99 oranında azalsa da halen Afrika ve Asya’daki bazı ülkelerde gözlenmektedir. Ülkemizde son polio vakası 26 Kasım 1998 tarihinde görülmüştür. (Aşı geliştirilme süresi: 20 yıl, 1935-1955)
3)Kuduz: Rhabdovirus’ün yol açtığı, bugün bile insanlarda ölüme sebep olan hastalıktır. Kuduz hayvanlarının salyasında bulunur ve genellikle ısırmasıyla bulaşır. Bütün memelilerde koruyucu tedbirler alınmazsa daima ve derhal öldürücüdür. Bugüne kadar belirtiler ortaya çıktıktan sonra kurtulan sadece altı vaka rapor edilmiştir. (Aşı geliştirilme süresi: 4 yıl, 1881-1885)
4)Kızamıkçık: 7 yıl, 1962-1969
5)Kızamık: 9 yıl, 1954-1963
6)Tüberküloz: 21 yıl, 1900-1921
7)Kabakulak: 22 yıl, 1945-1967
8)Suçiçeği: 34 yıl, 1954-1988
9)Tetanos: 40 yıl, 1884-1924
10)Tifo: 58 yıl, 1838-1896
11)Menenjit: 68 yıl, 1906-1974

Tarih boyunca -sanılanın aksine- insanlar savaşlardan çok salgın hastalıklardan ölmüştür. Salgın hastalıkların öldürücü etkileri savaşlar sırasında daha da artmıştır. Örneğin 1853-1856 Kırım Savaşı’nda çatışmada ölenlerin sayısı 20 bin, hastalıktan ölenlerin sayısı 75 bindir. Benzer şekilde 1921-1922 Kurtuluş Savaşı’nda çarpışmada ölenlerin sayısı 9 bin 167, hastalıktan ölenlerin sayısı 22 bin 690’dır.

Covid-19 pandemisi de bildiğiniz üzere sınır tanımıyor! Milyonlarca insanın hayatının kurtarılması ve ekonominin iyileştirilmesi için söz konusu virüse karşı aşının son derece önlemli olduğunu da biliyoruz. İçinde bulunduğumuz bugünlerde dünya çapında bir aşılanma sürecindeyiz. Türkiye’de 24 Nisan 2021 itibariyle 21 milyon 63 bin 448 doz koronavirüs aşısı yapıldı. Dünya genelinde şu ana kadar 590 milyondan fazla kişi koronavirüs aşısının en az bir dozunu yaptırdı.

Avrupa’da aşı zorunluluğu konusuna gelecek olursak Fransa’da aşı yapılmasını reddeden ailelere 6 aydan başlayan hapis cezası ve 3 bin 700 Euro para cezası uygulanıyor. İtalya’da çocuğunu aşılamayan ailelere 100 ila 500 Euro arasında değişen para cezası uygulanıyor. Belçika’da zorunlu sadece bir aşı var: Çocuk felci aşısı. Diğer 11 aşı tavsiye edilenler listesinde. İngiltere’de zorunlu aşı yok ancak doğumdan sonraki 4 ay boyunca 6 aşı öneriliyor. Estonya, Litvanya, Danimarka, İsveç, Finlandiya, İrlanda, Portekiz, Lüksemburg ve Türkiye’de ise İngiltere gibi aşı yapılmasını sadece öneriyor. Almanya’da da aşı yaptırmak yalnızca tavsiye ediliyor. Brandenburg eyaletinde 2019 Nisan ayından itibaren kızamığa karşı aşı yaptırmak zorunlu hale geldi. Aşı olmayı zorunlu hale getirecek yasa üzerinde konuşulmaya başlandı. Ancak hali hazırda 2015’ten beri çocuklarına aşı yaptırmayı reddeden ailelere 2 bin 500 Euro para cezası uygulanabilir.

2015 yılından beri dünya genelinde Nisan’ın son haftasında “Aşı Haftası” adıyla farkındalık yaratılmaya çalışılmıştır. 2018 yılında Aşı Haftası’nın sloganı “Protected Together, #VaccinesWork(Birlikte Korunacağız, #AşıKorur)” idi. 2019 yılında bu slogan “#VaccinesWork(#AşıKorur)” olarak devam etti. 2019 Aralık’ta Covid-19’un yeni yeni ortaya çıkmasıyla birlikte 2020 yılında bu slogan “#VaccinesWork for All(#AşıHepimiziKorur)” şeklinde duyuruldu. İçinde bulunduğumuz 2021 yılında ise yepyeni bir bakış açısı getirildi: “Vaccines bring us closer(Aşı bizi yakınlaştırır)”. 200 yılı aşkın bir süredir aşılar bizi hastalıklardan koruyor. Bunca zamandır bizi bir arada tuttu ve tekrar tutacak. Yeter ki ülkemiz ve hatta dünya çapında hepimiz aşımızı olalım! Çünkü AŞI BİZİ YAKINLAŞTIRIR!

Yazar: GÜTSAH ekibinden: Azra Bulut

Kaynakça:

1. Dünya Aşı Haftası (2019) Adana İl Sağlık Müd.: https://adanaism.saglik.gov.tr/TR-133515/dunya-asi-haftasi.html
2. Tarihte Aşılar Ne Kadar Sürede Geliştirildi? (2020) Enis Günaydın, TR-Euronews: https://tr.euronews.com/2020/09/19/tarihte-asilar-ne-kadar-surede-gelistirildi
3. Covid-19 Aşı Verileri (2021) Our World in Data Organization: https://ourworldindata.org/covid-vaccinations
4. Türkiye’de zorunlu aşı gündemi: Avrupa’da aşı yaptırmayan ailelere para cezası var! (2019) Gizem Sade, TR-Euronews: https://tr.euronews.com/2019/04/27/turkiye-de-zorunlu-asi-gundemi-avrupa-da-asi-yaptirmayan-ailelere-para-cezasi-var
5. World Immunization Week 2018 (2018) Dünya Sağlık Örgütü: https://www.who.int/westernpacific/news/events/world-immunization-week/2018
6. World Immunization Week 2019 (2019) Dünya Sağlık Örgütü:https://www.who.int/news-room/events/detail/2019/04/24/default-calendar/world-immunization-week-2019
7. World Immunization Week 2020 (2020) Dünya Sağlık Örgütü:https://www.who.int/news-room/events/detail/2020/04/24/default-calendar/world-immunization-week-2020#:~:text=World%20Immunization%20Week%202020%20%2D%20Vaccines%20Work%20for%20all,-24%20%E2%80%93%2030%20April&text=The%20theme%20this%20year%20is,the%20health%20of%20everyone%2C%20everywhere.
8. World Immunization Week 2021 (2021) Dünya Sağlık Örgütü:https://www.who.int/news-room/events/detail/2021/04/24/default-calendar/world-immunization-week-2021#:~:text=Using%20the%20theme%20’Vaccines%20bring,of%20everyone%2C%20everywhere%20throughout%20life.